Prof. dr. G. (Gerard) 't Hooft

Emeritus hoogleraar theoretische natuurkunde Universiteit Utrecht.

over:

"Determinisme, Kwantum mechanica, en vrije wil."

Kwantummechanica is de discipline die met verrassende nauwkeurigheid voorschrijft hoe kleine materiedeeltjes elkaar beïnvloeden in hun bewegingen. De wiskundige vergelijkingen die ervoor nodig zijn, werken uitstekend zolang je het over kleine deeltjes hebt, maar worden moeilijker uiteen te zetten, als je dat precies goed probeert te doen, of als je denkt dat grote en zware deeltjes ook door de kwantummechanica in hun bewegingen worden gestuurd. Het lijkt alsof er meerdere "realiteiten" zijn. Wat is nu waar en wat niet? Hoe verder je graaft, des te meer lijkt er iets mis te zijn met de onderliggende logica, en dat er merkwaardige verschijnselen op kunnen treden, zo merkwaardig dat er van alles fout aan lijkt te zijn. Maar je kunt de situatie ook omkeren. De ongerijmdheden zitten niet zozeer in de kwantummechanica zelf, als wel in de klassieke theorie die je wilt gebruiken om kwantummechanica te begrijpen. Het balletje loopt heen en weer tussen uitersten - op een goed moment ontdek je: als waarnemer A eerst C meet en daarna waarnemer B dezelfde meting doet, dan komt er iets anders uit dan wanneer eerst B meet en dan A . Maar wat gebeurt er als A en B elkaar niet kunnen zien of berichten sturen? Dan kan A de uitkomst van B beinvloeden door zijn meting niet te doen. Of wel? Waar je dan op uit komt is het het principe van de vrije wil. Wie bepaalt dat A of B het eerste meet? Maar zo gek kan de natuur niet zijn. Er is een beter antwoord op de vraag of je vrije wil hebt. Misschien. En zo kan ons vak zelfs in de rechtspraak van belang zijn ...

Gerard 'Hooft Begon na het behalen van zijn schoolexamen (Gymnasium bèta) in den Haag, in 1964 met zijn studie van de theoretische natuurkunde in Utrecht, en na zijn doctoraalexamen (1969) aldaar met zijn promotieonderzoek bij Martinus Veltman, die zelf nog niet zo lang hoogleraar was. Deze doceerde de nieuwe inzichten in de elementaire deeltjesfysica. Dat vak stond, zoals pas later duidelijk werd, nog in de kinderschoenen. Hoe de electro-magnetische krachten op de deeltjes inwerkt werd wel min of meer begrepen, maar er waren nog andere krachten, t.w. de "sterke kracht" en de "zwakke kracht". Er bestond wel een theorie die het beginsel van de elektromagnetische krachten en stromen generaliseerde, maar die z.g. Yang-Mills-theorie klopte geenszins met de experimentele waarnemingen. Niettemin slaagden zij erin problemen op te lossen die onoverkomelijk hadden geleken in die tijd. Zo was er de moeilijkheid van de noodzakelijke "renormalisatie", waardoor de theorieën veel realistischer werden. Een essentieel nieuw idee was voorts dat een nog niet ontdekt type deeltje de veldvergelijkingen zodanig kon beïnvloeden dat de uitwerking an de diverse krachten veel beter met experimentele waarnemingen overeenkwamen. Dit deeltje, dat al eerder was voorgesteld door P.W. Higgs, werd al gauw Higgsdeeltje genoemd, en zo kwamen zij rond 1971 tot meerdere nieuwe inzichten die verrassend nauwkeurige beschrijvingen leidden van de wijze waarop elektromagnetisme en zwakke krachten gemengd werden. Dit onderzoeksgebied groeide snel en toen ook de sterke kracht op soortgelijke stromen en krachtvelden kon worden gebaseerd ging men voor het eerst spreken van het "Standaardmodel". Dit werd eerst gezien als simpelweg de eenvoudigste realisatie van alle effecten die we konden beschrijven, maar het bleek al snel veel nauwkeuriger te kloppen dan men eerst dacht. Veltman en hij ontvingen de Nobelprijs in 1999 "For elucidating the quantum structure of electroweak interactions in physics". Het Higgsdeeltje werd pas in 2012 aan het CERN laboratorium te Genève ontdekt, waarvoor al snel Peter Higgs de Nobelprijs ontving. Hij is nu emeritus hoogleraar in Utrecht, en houdt zich nog steeds bezig met enige van de meest notoire problemen in de theoretische natuurkunde. Er zijn nog steeds zaken die ondoorgrondelijk lijken te zijn, maar waarvan hij denkt dat ophelderingen mogelijk is met behulp van inzichten als die welke Veltman en hij hadden, destijds.

Drs. M.H. (Michiel) Bartels

Gemeentelijk archeoloog voor West-Friesland en Texel

over:

"De Slag op de Zuiderzee, 1573. Een ommekeer in de 80-jarige oorlog."

Het was oorlog in Nederland, koning Filips II eiste in zijn rijk gehoorzaamheid en gaf geen ruimte voor een nieuwe koers. Macht, geloofsvrijheid en handelsbelangen botsten. Twee strijdmachten, de opstandelingen in het Noorderkwartier en de troepen van de regering van Alva, stonden tegenover elkaar, te land, maar ook ter zee. De rebellie van de geuzen wankelde maar toch sloten steeds meer Hollandse steden, behalve Amsterdam, zich bij de Opstand aan.

Alva en zijn stadhouder Bossu grepen nietsontziend in. De bevolking van Naarden werd uitgemoord. Haarlem viel na een beleg van vele maanden ten koste van duizenden slachtoffers. Nu moest ook met het Noorderkwartier worden afgerekend. Alkmaar kwam onder vuur en overwon op het land de Spanjaarden. Een kolossaal gevecht om de macht op de Zuiderzee was aanstaande. De beslissende slag begon op 11 oktober 1573 en werd voor de kust van Hoorn met meer dan 50 grote schepen uitgevochten. De vloot van de geuzen won. Het was niet minder dan een vernedering voor de regering en de machtsverhoudingen in Holland waren veranderd.

Een selectie van alle bekende historische, militaire, kunsthistorische, archeologische en bouwhistorische aspecten over de Slag op de Zuiderzee komen ter sprake in de lezing. Het is het relaas van een machthebber die zijn tegenstander, de bevolking van Hollands Noorderkwartier, ernstig onderschatte. Zo komt De Slag heel dichtbij.

Michiel Bartels (Amsterdam, 1965) trad in 1979 toe tot de Nederlandse archeologie. Zijn eerste opgraving deed hij nabij het oude paleis ’t Loo in Apeldoorn als lid van de Nederlandse Jeugdbond voor Geschiedenis. In de eerste jaren mocht hij met de NJBG en vooral de Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek mee op talloze opgravingen, waaronder de Waalkade in Nijmegen. Hier hielp hij diepe beerputten op te graven. Hij studeerde Archeologie met de nadruk op de middeleeuwen aan het vermaarde ‘IPP‘ van de Universiteit van Amsterdam. Hij groef veel met de Archeologische Dienst van Amsterdam in de hoofdstad zelf maar ook op Oud-Diemen. Hij studeerde af op de stadkern van het Hanzestadje Hasselt. Daarna zette Michiel zijn werk voort bij de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek als onderzoeksassistent en materiaalspecialiste en startte een groot beerputtenproject. Uit dit project werd in 1999 het boek ‘Steden in Scherven’ geboren. Vele andere publicaties zouden volgen. https://independent.academia.edu/MichielBartels

Na omzwervingen bij de archeologie van de Betuweroute als projectleider en in de commerciële archeologie was Michiel Bartels van 1999 tot 2008 gemeentelijk archeoloog van Deventer. Vanaf 2008 is Michiel Bartels gemeentelijk archeoloog voor Hoorn, West-Friesland en Texel. Vanuit Hoorn is nu 15 jaar gebouwd en vormgegeven aan Archeologie West-Friesland, een professionele ambtelijke intergemeentelijke organisatie voor archeologisch advies en onderzoek.
www.archeologiewestfriesland.nl
In 2023 was de stad Hoorn het middelpunt van diverse activiteiten in het kader van de viering van 400 jaar Slag op de Zuiderzee. Een fraaie publicatie verscheen en het nationale archeologiecongres werd hier gehouden. Michiel Bartels is gehuwd, woont in Hoorn en heeft twee uitgevlogen kinderen.

prof. mr. J.E.J. (Corien) Prins

hoogleraar recht en informatisering

over:

"Adviseren over langetermijn regeringsbeleid: een kijkje in de keuken van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR)"

In deze lezing zal prof. Prins nader ingaan op de taakopdracht van de WRR, hun agendering en de rol van de WRR bij het aangaan van de uitdagingen waar we in Nederland de komende jaren voor komen te staan. Zij zal bespreken op welke wijze zij wetenschappelijke inzichten benutten in hun werk. Ook zal zij ingaan op kwesties rondom onafhankelijkheid en de spanning tussen korte- en langetermijnbeleid.

Corien Prins is sinds 1994 hoogleraar recht en informatisering aan de Universiteit van Tilburg. Momenteel is zij tevens voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), de belangrijkste adviseur van de regering. Prins studeerde in Leiden Slavische Taal- en Letterkunde en Rechten. Zij is lid van Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KNAW) en de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (KHMW).

prof. dr. M. (Max) Nieuwdorp

hoogleraar Inwendige Geneeskunde, in het bijzonder diabetes mellitus

over:

"Wij zijn onze hormonen"

Max Nieuwdorp werkt als internist en endocrinoloog bij het AMC-UvA en doet onderzoek naar de rol van darmbacteriën bij het ontstaan van diabetes, leververvetting (steatose) en hart- en vaatziekten. Naast directeur van de diabetesafdeling en het laboratorium voor Experimentele Vasculaire Geneeskunde van het Academisch Medisch Centrum, werkt Nieuwdorp ook als diabetesonderzoeker bij het VU Medisch Centrum Amsterdam en gastprofessor aan het Wallenberg-laboratorium van de Universiteit van Göteborg. Door gebruik te maken van fecale transplantaties onderzoekt Nieuwdorp de causale rol van darmbacteriën die betrokken zijn bij het ontstaan van bovengenoemde ziektes en of het mogelijk is om met een specifieke behandeling (door dergelijke bacteriestammen aan te vullen via vloeistoffen of ziekteverwekkers te elimineren via vaccinatie) de ziekte te beïnvloeden. of zelfs het beloop van deze ziekten voorkomen. Nieuwdorp werkt sinds 2012 bij het AMC-UvA, waar hij sindsdien ook hoofdonderzoeker is. Momenteel begeleidt hij een groep van twaalf promovendi en drie postdoctorale onderzoekers die onderzoek doen naar bovengenoemde vraagstukken. Nieuwdorp ontvangt verschillende subsidies, waaronder een Vidi-subsidie uit 2014 van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), en maakt deel uit van verschillende nationale (CVON) en internationale (FP7) onderzoeksconsortia. De komende periode zal Nieuwdorp zich richten op het opzetten van een Amsterdams diabetescentrum, waarin hoogwaardige zorg wordt gecombineerd met translationeel onderzoek en onderwijs met als doel het verlagen van de morbiditeit en mortaliteit bij dit snel groeiende aantal patiënten.

Prof. dr. ir. F.P. (Floris) de Lange

Hoogleraar in Perceptie en Cognitie

over:

"Zien is geloven"

Prof de Lange en zijn team richten zich in hun onderzoek op de vraag hoe onze hersenen de wereld begrijpen. Hersenen transformeren voortdurend continue stromen van multimodale input in betekenis. De leidende hypothese van zijn Predictive Brain Lab is dat de hersenen een voorspellingsmachine zijn die voortdurend hypotheses genereert over wat er in het verschiet ligt. Deze "verbeelding van de toekomst" stelt het brein in staat om efficiënt informatie te verwerken, verbanden te leren en optimale beslissingen te maken. In zijn lezing, zal Prof de Lange ons meenemen in recent hersen-onderzoek dat laat zien hoe het brein onze werkelijkheid construeert, op basis van zowel de binnenkomende informatie als onze verwachtingen.

Floris de Lange heeft zowel zijn masters Artificial Intelligence als zijn PhD Cognitive Neuroscience cum laude behaald aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Kort daarna heeft hij het Predictive Brain Lab bij het Donders Instituut opgezet en is sinds 2018 hoogleraar Waarneming en Cognitie aan de Radboud Universiteit. De Lange heeft diverse prijzen en een groot aantal subsidies voor zijn onderzoek ontvangen, waaronder een ERC Starting Grant, Veni- en Vidi subsidie en een Toptalent-subsidie van NWO en de prestigieuze Heineken Young Scientist Award (2012) voor Cognitiewetenschap.

Prof. dr. ir. F.A. (Sander) Bais

Emeritus hoogleraar Universiteit van Amsterdam en Santa Fe Institute

over:

"Quantessence: de Quintessence van Quantum "

In deze voordracht reflecteren we op een van de grootste wetenschappelijke revoluties aller tijden. We treden een wereld binnen waarin onze natuurlijk intuïties en ervaringskennis faalden en waar een radicaal andere werkelijkheid zich aan ons heeft geopenbaard. Hoewel de kwantumtheorie zoals die aan het begin van de 20ste eeuw ontstond in eerste instantie alleen de microscopische atomaire wereld betrof, weten we nu dat deze theorie zich op alle schalen manifesteert. Het kwantumdenken heeft dramatische consequenties voor onze kijk op, en interpretatie van, de werkelijkheid maar heeft ook geleid tot grote technologische en daarmee ook maatschappelijke omwentelingen. Hiervan is ook het nu ophanden zijnde tijdperk van de kwantuminformatica een sprekend voorbeeld. We gaan in deze voordracht in op enkele simpele voorbeelden uit het microscopische en macroscopische domein en uit de kwantuminformatica. Deze zijn ontleend aan mijn driedelige boek over de kwantumwereld dat deze winter zal uitkomen bij Amsterdam Umiversity Press.

Sander Bais is een bekend theoretisch fysicus die verbonden was aan de Universiteit van Amsterdam en het Santa Fe Institute. Hij heeft belangrijke bijdragen geleverd aan de fysica van elementaire deeltjes, van de gecondenseerde materie en de astrofysica. Hij is de succesvolle auteur van een aantal populariserende boeken die in zo’n 15 talen zijn verschenen

Prof. dr. ir. D. (David) Lentink

Hoogleraar Biomimetica

over:

"Hoe vogels vliegen"

Prof. Lentink en zijn team richten zich op het begrijpen van elk aspect van vogelvlucht om vliegende robots te verbeteren. Dit omdat vogels verder, langer en betrouwbaarder vliegen in complexe visuele en windomgevingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een multidisciplinaire lens die biomechanica, sensomotorische controle en evolutionaire biologie integreert met lucht- en ruimtevaarttechniek, robotica en aerodynamica om zo ons systeembegrip van vogelvluchten te vergroten. De experimentele benaderingen variëren van het vliegen van vogels in speciaal ontworpen vliegarena's, het scannen van hun 3D-vorm met hoge snelheid en het ontrafelen van hun musculoskeletale controlestrategieën tot het maken van innovatieve directe aerodynamische krachtmetingen tijdens de vlucht. Prof. Lentink zal in zijn lezing laten zien hoe dit -en andere lopende onderzoeken in zijn lab- de inspiratie vormt voor het ontwerp van nieuwe biohybride “soft morphing luchtrobots” die in zijn laboratorium rondvliegen.

David Lentink heeft een BS en MS in Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek (Aerodynamica, Technische Universiteit Delft) en een PhD in Experimentele Zoölogie cum laude (Wageningen Universiteit). Tijdens zijn doctoraat bezocht hij gedurende 9 maanden de afdeling Bio-ingenieurswetenschappen van het California Institute of Technology om de vlucht van insecten te bestuderen. Zijn postdoctorale opleiding aan Harvard was gericht op het bestuderen van vogelvlucht. Voordat hij naar Groningen verhuisde, leidde hij zijn onderzoekslaboratorium voor vogelwindtunnels op Stanford. Publicaties variëren van technische tijdschriften tot coverpublicaties in Nature en Science. Hij is alumnus van de Jonge Akademie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, ontvanger van de Nederlandse Academische Jaarprijs en NSF CARRIÈREPRIJS, hij werd in 2013 erkend als een van de 40 wetenschappers onder de 40 door het World Economic Forum, door de National Academy of Engineering als Gilbreth Lecturer, en hij is de inaugurele winnaar van de Steven Vogel Young Investigator Award.